Z jakich elementów składa się but?

Na wygodę i komfort użytkowania obuwia wpływa jakość i rodzaj materiałów użytych do ich wykonania, ale też precyzja przy projektowaniu, a następnie profilowaniu poszczególnych jego części. Jak się okazuje, obuwie to dość skomplikowany element garderoby, na którego całość składa się wiele rozmaitych części składowych. Czy znasz wszystkie z nich?

Budowa obuwia – informacje ogólne

Na rynku dostępnych jest wiele rodzajów obuwia – od czółenek przez kozaki aż po obuwie sportowe. Różnią się między sobą kształtem i materiałem, z jakiego są wykonane. Jednak poszczególne typy obuwia łączą pewne części, z których są zrobione, choć w niektórych rodzajach trzewików nie wszystkie elementy występują, np. czółenka będą prostsze w budowie od sneakersów, a te z kolei będą łatwiejsze w swej konstrukcji od kozaków. Poznaj wszystkie elementy, z których składa się but.

Główne elementy składowe obuwia

• Cholewka – podstawowy element każdego buta. To część, która okrywa stopę, a w przypadku kozaków – podudzie czy nawet część uda przy tzw. muszkieterkach. Cholewka połączona jest dolnymi brzegami ze spodem obuwia, może również posiadać podszewkę. Ten element buta zwykle wykonany jest ze skóry, materiału syntetycznego (czasami skóropodobnego, tzw. „skóra ekologiczna”) lub z materiału tekstylnego (tkanina lub dzianina).
• Podeszwa – to zewnętrzna część spodu buta, która bezpośrednio styka się z podłożem. W eleganckim obuwiu ekskluzywnym i luksusowym jest wykonana ze skóry, natomiast w większości obuwia popularnego wytwarza się ją z materiału syntetycznego imitującego skórę, tzw. tuniskóru. W obuwiu casualowym i sportowym, ale również zimowym możemy spotkać całą gamę tworzyw sztucznych takich jak mikroguma, termokauczuk (TR), tworzywo poliuretanowe (PU), kopolimery etylenu i octanu winylu (EVA), etc.
• Obcas – część składowa spodu buta znajdująca się na tylnej części podeszwy pod pietą. Obcas może stanowić integralną część podeszwy (tzw. monoblok) lub być osobnym elementem obuwia, który przytwierdza się do spodu podeszwy, poprzez przybijanie i przykręcanie śrubą centralną, rzadziej klejenie. Kształt obcasów, szczególnie w przypadku obuwia damskiego, uzależniony jest od aktualnie panujących trendów w modzie. W tej kategorii mieszczą się również obcasy o kształcie sięgającym aż do śródstopia, tzw. kliny lub koturny.
• Podpodeszwa – to niewidoczna i często niedoceniana część obuwia, która nie jest znana przeciętnemu użytkownikowi. Ten element znajduje się pomiędzy wyściółką a podeszwą. Stanowi często niejako „kręgosłup” buta. W przypadku obuwia produkowanego metodą klejoną podpodeszwa jest w zasadzie niezbędna. O ile w przypadku obuwia klejonego na bardzo niskim obcasie lub płaskiego ma ona jedynie znaczenie technologiczne, to w przypadku wyższych obcasów element ten ma decydujące znaczenie w zakresie wygody i trwałości butów. Jeżeli obuwie na wysokim obcasie nie jest odpowiednio sztywne, a w trakcie chodzenia obcasy uginają się na boki, wówczas odczuwamy wrażenie „pływania” w bucie, czujemy się niepewnie. Najprawdopodobniejszą przyczyną w takim przypadku jest wadliwie wykonana lub zastosowana podpodeszwa bądź jej uszkodzenie (np. poprzez przemoczenie obuwia). Podpodeszwy wykonuje się ze skóry, tektury lub materiałów syntetycznych o odpowiednich parametrach. W przypadku obuwia na obcasie część podpodeszwy – od śródstopia do pięty jest wzmocniona stalowym elementem profilowanym, tzw. stalką oraz dodatkowymi warstwami twardej, sprasowanej warstwy skóry lub tektury. W przypadku obuwia typu mokasyn lub sportowego (szytego lub produkowanego metodą dotrysku, a nie klejonego) zwykle podpodeszwa nie występuje.
• Wyściółka – element bezpośrednio przylegający do stopy, znajdujący się bezpośrednio pod nią. Wykonuje się ją z podobnych materiałów, co podszewkę, jednak wyściółka posiada dodatkową warstwę gwarantującą stopie wygodę i miękkość przy chodzeniu. Zwykle wykonana jest z gąbki, a w obuwiu sportowym lub casualowym wykorzystuje się różne nowoczesne technologie (aerogel, air system, etc.).
• Podsuwka (Platforma) – element występujący w niektórych modelach obuwia, w ostatnich latach nieco poza głównym nurtem mody, lecz nieśmiało pojawiający się na wybiegach, co może zwiastować jego triumfalny powrót. To element mocowany pomiędzy podeszwą a podpodeszwą, w przedniej części buta – od noska do śródstopia. Jego zadaniem, oprócz walorów estetycznych jest zmniejszenie skłonu buta, czyli jego efektywnej wysokości, co bardzo pozytywnie wpływa wygodę użytkowania trzewików, bez zmiany wysokości obcasa. Przykładowo do obcasa o wysokości 10 cm możemy zastosować podsuwkę o wysokości 3 cm i pomimo tego, że obcas dalej ma znaczną wysokość to komfort noszenia jest taki, jak w przypadku obuwia na obcasie 7 cm. A to już jest spora różnica. Element ten produkowany jest z tych surowców, z których wytwarza się podeszwy i obcasy. Czasami zdarza się, że obcasy typu koturn są przedłużone i „przechodzą” w podsuwkę. Nierzadko również, zwłaszcza w obuwiu zimowym, podeszwy są tak grube, że spokojnie można uznać, że podsuwki są w nich „zintegrowane”.

Możemy również w ramach podstawowych elementów uszczegółowić podział elementów składowych obuwia na:

• W ramach cholewki:
  • Obłożyna – element okrywający górną tylną oraz górną przednią część stopy. To składowa buta, która w znaczący sposób wpływa na jego kształt. Obłożyna z przodu łączy się z przyszwą, z tyłu zaś z tylnikiem i zapiętkiem. Zwykle zbudowana jest z miękkich i elastycznych materiałów.
  • Przyszwa – element znajdujący się z przodu trzewika. W zależności od kształtu obuwia przyszwa okrywa palce, boki i wierzch przodostopia i śródstopia, a nieraz i piętę stopy. Przyszwa razem z podeszwą i językiem chronią stopę przed opadami atmosferycznymi i wilgocią. Z kolei obłożyna wraz z przyszwą nadają pantoflom kształt.
  • Nosek – część składowa cholewki osłaniająca palce, a w niektórych typach obuwia, także boki przodostopia.
  • Tylnik – łączy dwie tylne strony obłożyn. Może być naszyty lub podszyty pod obłożynę. Często nie występuje jako osobny element.
  • Język – część składowa cholewki buta połączona z górnym brzegiem przyszwy, czyli fragmentem buta znajdującego się tuż pod sznurowadłami. Zadaniem języka jest zabezpieczanie stóp przed naciskiem krążków na sznurowadła i samych sznurowadeł. Język chroni również stopy przed wilgocią i wychładzaniem.
  • Podszewka – to element cholewki, który bezpośrednio styka się ze stopą. Może być wykonany ze skóry, materiałów syntetycznych bądź tekstylnych, a w obuwiu letnim, lekkim może jej w ogóle nie być. Wówczas je rolę pełni materiał wierzchni cholewki – dwustronny.
  • Zapiętek – część podszewki znajdująca się za piętą, z tyłu stopy od strony podszewki. To element, który jednocześnie musi być wykonany i wszyty w taki sposób, by nie obcierać pięty. Zapiętek powinien być miękki, ale też antypoślizgowy. Dzięki temu stopa będzie mogła naturalnie pracować, pięta nie będzie wyślizgiwała się z buta, a my unikniemy nieprzyjemnych i bolesnych otarć. Z przyczyn oczywistych ten element nie występuje w obuwiu letnim, które nie ma zakrytej pięty.
  • Podnosek i zakładka –to niewidoczne elementy wzmacniające konstrukcję cholewki, zapobiegające utracie kształtu obuwia nadanego w trakcie jego wykonywania. Podnosek znajduje się w przedniej części buta pomiędzy noskiem a podszewką, natomiast zakładka w tylnej, pomiędzy tylnikiem a zapiętkiem. Oba elementy wykonuje się z materiałów tekstylnych – termo- lub chemoutwardzalnych.
• Obcas
  • Obcas właściwy – główna część obcasa, która jest przede wszystkim widoczna i decydująca o walorach estetycznych. Obcasy wykonuje się z różnych materiałów, lecz w przypadku większości obuwia wytwarza się je z tworzywa sztucznego ABS, a w przypadku obcasów wysokich i cienkich (np. szpilki) w środku umieszcza się metalową tuleję wzmacniającą. Aby nadać obcasom pożądany wygląd stosuje się dziesiątki, jeśli nie setki sposobów wykończenia. Zaczynając od najtańszych w postaci malowania maszynowego, poprzez obleczenie obcasa skórą, a kończąc na indywidualnych wykończeniach poprzez ręczne malowanie wzorów (np. podobizna Marylin Monroe) i naklejanie ozdób (np. kryształków Swarovskiego). W przypadku obuwia ekskluzywnego, obcasy niskie i obszerne, tzw. klocki, mogą być w całości wykonane ze skóry. W obuwiu popularnym zdarza się stosować jej zamiennik w postaci materiału „masonite”.
  • Wierzchnik – zwany „flekiem” to niewielki element o grubości ok. 4-5 mm bezpośrednio stykający się z podłożem. Wykonuje się go z tworzywa o wyższej odporności na ścieranie niż główna część obcasa. Ma za zadanie chronić obcas przed zniszczeniem oraz zapewnić brak ślizgania się obcasa po podłożu. Czasami pomiędzy wierzchnikiem a obcasem właściwym znajduje się element amortyzujący, mający na celu złagodzenie siły, która działa na naszą stopę. Należy pamiętać o częstej kontroli stanu wierzchników, ponieważ w przypadku ich całkowitego zużycia, starciu ulegnie obcas właściwy. Wówczas pozostanie nam jedynie dokonanie estetycznej naprawy poprzez wymianę całego obcasa, co często jest niemożliwe.

Jak widać, na jednego buta składa się wiele rozmaitych części, co powoduje, że proces produkcji obuwia nie należy do najłatwiejszych. Każdy z elementów jest bardzo ważny oraz odgrywa określoną funkcję i tylko połączone ze sobą w jedną całość mogą stanowić ostateczny i pełny produkt, jakim jest but.